Ο (προσωρινός) επίλογος του Βορειοηπειρωτικού Αυτονομιακού Αγώνα

Το θέμα της Αυτονομίας που για καιρό προκάλεσε τόσους «πονοκεφάλους» στην Ελληνική Κυβέρνηση και στον Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, τελικά εξυπηρέτησε τους στόχους που επιδίωκε.

Οι ελληνικοί πληθυσμοί των βόρειων επαρχιών της Ηπείρου παρέμειναν στις πατρογονικές εστίες τους.

Έτσι ο Ελληνικός Στρατός κατείχε και πάλι τη γραμμή του 1912-1913 και η Σημαία της Αυτονόμου Πολιτείας κυμάτιζε στις πόλεις της Βορείου Ηπείρου μαζί με την Ελληνική Σημαία. Αργότερα θα δινόταν η διαταγή να αποσυρθεί το τιμημένο λάβαρο των Αυτόνομων Ηπειρωτών στο Εθνικό Μουσείο και η Ιδέα της Αυτονομίας να πάρει τη θέση της στη διπλωματική ιστορία της χώρας, ως χρήσιμη λύση σε δύσκολες καταστάσεις για τα εθνικά μας θέματα. 

Οπωσδήποτε η Προσωρινή Κυβέρνηση της Αυτόνομης Β. Ηπείρου είχε κάνει το καθήκον της, όπως το επέβαλλαν οι παραδόσεις και η Ιστορία του Έθνους.

Από τους νεκρούς που έπεσαν για τη σωτηρία της Β. Ηπείρου οι περισσότεροι ήταν Βορειοηπειρώτες. Πολλοί επίσης κατάγονταν από τη νότια Ήπειρο και από διάφορα μέρη της Ελλάδας και ορισμένοι είχαν έλθει από τις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού.

Όλοι τους αγωνίστηκαν για τον ίδιο σκοπό και όλους τους δέχθηκε η φιλόξενη γη της Βορείου Ηπείρου, για την ελευθερία της οποίας με τόσο ενθουσιασμό ήρθαν εθελοντικά να αγωνισθούν και έπεσαν.

Στάθηκαν πιστοί στον προγονικό τους όρκο και αγωνίσθηκαν «υπέρ ιερών και υπέρ οσίων» τιμώντας τα ελληνικά όπλα.

Όσοι από αυτούς ήταν Ηπειρώτες τους αξίζει κάθε έπαινος γιατί αγωνίσθηκαν «και μόνοι και μετά πολλών» και παρέδωσαν την ιδιαίτερη πατρίδα τους την Ήπειρο πιο μεγάλη και ελεύθερη.

Για τους άλλους πάλι Έλληνες που έσπευσαν από κάθε γωνιά της γης για να αγωνισθούν, να πέσουν και να ταφούν μακρυά από τον τόπο τους για την ελευθερία των σκλαβωμένων αδερφών τους, αξίζει ο έπαινος «Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος».

Το σπουδαιότερο όμως όλων είναι ότι όλοι αυτοί οι νεκροί άφησαν το εργο τους παρακαταθήκη για τις επερχόμενες γενεές των Ελλήνων:

Να μην ξεχνούν ποτέ τη Βόρειο Ήπειρο. 


(από το βιβλίο της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού: Ο Βορειοηπειρωτικός Αγώνας)