Εάλω η Πόλις;

του Σπύρου Παπασπύρου, Συνταγματάρχη ε/α

Στην διαδρομή των αιώνων, υπάρχουν χρονολογίες και ημερομηνίες που αναγκάζουν την Ιστορία να κρατά την ανάσα της, να ακινητοποιείται για μια στιγμή, να τρομάζει να κοιτάξει πίσω της και να προχωράει προς το αύριο με δισταγμό για τα νέα γεγονότα που πρόκειται να διαδραματισθούν.

Υπάρχει ελπίδα το μέλλον να αποκαταστήσει το παρελθόν; Και σε αντίθετη περίπτωση, θα καταστεί δυνατόν από το παρελθόν αυτό να επιβιώσουν, μέσα στην τέφρα, τα πολιτιστικά και δυναμικά εκείνα στοιχεία που θα έχουν την ικανότητα να πάρουν νέα ζωντανά σχήματα, για να εξασφαλίσουν ένα καινούριο ιστορικό μέλλον; Οι αγωνίες αυτές της Ιστορίας είναι και αγωνίες των λαών, γιατί αυτοί είναι ο ιστός που υφαίνονται τα ιστορικά γεγονότα.

Δημιουργείται έτσι μια ατμόσφαιρα δέους, καταθλίψεως, αναμονής, προπαρασκευής αλλά και ελπίδας. Κυοφορούνται έτσι, εν ονόματι του ενστίκτου της Εθνικής επιβιώσεως, νέες δυνάμεις, που με το πέρασμα του χρόνου παίρνουν, από κληρονομικότητα, τις στέρεές τους μορφές. Σ΄ ένα παρόμοιο πλαίσιο, από πλευράς Ιστορικού άγχους, θα μπορούσαμε να τοποθετήσουμε το γεγονός της Αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως.

29 Μαΐου 1453

Στο σημείο αυτό, σταμάτησαν για το Ελληνικό Γένος οι δείκτες του χρόνου. Για να σημειώσουν ένα τεράστιο γεγονός αίγλης και οδύνης. Ένα ανοικτό χρέος…

* Κωνσταντινούπολη
* Αγία Σοφία
* Κωνσταντίνος Παλαιολόγος
* Υπέρμαχος Στρατηγός
* Ακάθιστος Ύμνος και
* Το Μεγάλο ΟΧΙ του Παλαιολόγου:

«Το δε την Πόλιν σοι δούναι ούτ΄ εμόν εστί, ούτ΄ άλλου των κατοικούντων εν ταύτη. Κοινή γαρ γνώμη, πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν μη φεισόμενοι της ζωής ημών».

Η Ιστορία, αντίθετα απ΄ ότι πιστεύουν πολλοί, δεν επαναλαμβάνεται. Τουλάχιστον για την Φυλή τη δική μας. Γιατί όταν οι λαοί επαναλαμβάνουν την Ιστορία τους, θα πει ότι δεν έχουν τη δυνατότητα να συμπήξουν καινούρια. Πως ξέρουν καλά ότι είναι στάσιμοι.Η απάντηση αυτή ήταν μία από τις ρωμαλαιότερες και γονιμότερες αντιδράσεις της Ελληνικής Ψυχής. Ήταν η συνισταμένη του Εθνικού μας δυναμικού, που είχε ξεκινήσει από τον Μαραθώνα και τις Θερμοπύλες για να φθάσει ως τις μέρες μας.

Η Ελλάδα σημείωσε ομοιογενείς και ομοιόμορφους σταθμούς, μα κανένας από αυτούς δεν αποτελεί επανάληψη. Έχει την αυτοτέλειά του και είναι προικισμένος με νέα γεγονότα και στοιχεία. Κάθε ένας αποτελεί μια νέα Ιστορία. Μια νέα προσφορά προς το πνεύμα της παγκόσμιας Ελευθερίας. Και η νίκη βέβαια, μα κυρίως η αντίσταση σε κάθε νέο αγώνα , αποτελούν τις κυριότερες μονάδες μετρήσεως ενός Έθνους.

Και σήμερα, περισσότερο ίσως από κάθε άλλη φορά, δεν μπορούμε παρά να στρέψουμε το βλέμμα μας προς τις μεγάλες μορφές εκείνων που αντιστάθηκαν τόσο ηρωϊκά στον θάνατο του Βυζαντίου πάνω στα τείχη και αντιμετώπισαν με τόσο σθένος τα ασιατικά κύματα. Εδώ το βαθύτερο τραγικό στοιχείο των γεγονότων, δημιουργεί μια ομιχλώδη ατμόσφαιρα, μέσα στην οποία προβάλλει η ηρωϊκή μορφή του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, που στέκεται από τότε ως ένα τεράστιο και ακατάλυτο σύμβολο.

Σ΄αυτές τις τόσο τραγικές και μεγάλες στιγμές του Μαΐου του 1453, η Ιστορία παίρνει μια μορφή αποθεώσεως και διαγράφει την υψηλότερη καμπύλη της. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος είναι και πάλι Αυτοκράτωρ. Μα είναι συγχρόνως και Άγιος και Εθνομάρτυς. Είναι ο ζωντανός και αθάνατος φορέας της Εθνικής Θελήσεως του Ελληνικού Γένους. Ο Δούκας, ο Φραντζής, ο Κριτόβουλος, ο Ανδρόνικος και άλλοι που ιστορούν την Άλωση, δίνουν το βάθος και την έκταση της μορφής του τελευταίου Έλληνος-Βυζαντινού Αυτοκράτορος. Μα ταυτοχρόνως δεσπόζουν  και οι φυσιογνωμίες όλων των τελευταίων Αυτοκρατόρων που εξόφλησαν στο ακέραιο το χρέος τους καθώς έβλεπαν να πεθαίνει στα χέρια τους μια ολόκληρη χιλιόχρονη Αυτοκρατορία.

Να διηγηθούμε εδώ την ιστορία της αλώσεως; Είναι γνωστή. Την έχουμε μάθει. Όχι από τα βιβλία, μα από τις γενιές που πέρασαν. Την κλείνουμε μέσα στο αίμα μας. Πλουτίσαμε με αυτήν και το τελευταίο μας κύτταρο. Την αφήσαμε να καταλάβει όλο το χώρο της Ελληνικής μας Ψυχής, να δώσει χρώμα στον ουρανό μας και στις θάλασσές μας.

Είναι ανάγκη όμως να δώσουμε, σε λίγες γραμμές, ελάχιστα ιστορικά γεγονότα που υπεγράμμισαν την πτώση της Πόλεως.

Οι  Τούρκοι είχαν πραγματοποιήσει τεράστιες προόδους στην Ασία, ύστερα στην Ευρώπη και τελευταία γύρω από την Βασιλεύουσα.. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, η άλλοτε πανίσχυρη, βρισκόταν τώρα σε επικίνδυνη αδυναμία, μετά τις καταστροφές που υπέστη από τους παπικούς, υποτιθέμενους    «σταυροφόρους»,  το 1204. Ασήμαντη ήταν η βοήθεια της κακόβουλης Δύσεως. Η Πόλη αποκλεισμένη από στεριά και θάλασσα. Και οι πολιορκούμενοι σ΄ έναν κλοιό ασφυξίας, να περιμένουν την ύστατή τους στιγμή. Να πολεμούν και να παρηγορούν τις σπαραγμένες τους ψυχές, για να να σώσουν το γόητρο της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας, για να γλυτώσουν την καταφρόνια του ηττημένου.

Κάτω από τους γεμάτους δέος τρούλους της Αγίας Σοφίας, οι δύο χοροί αναπέμπουν τις τελευταίες τους δεήσεις. Αρχίζει να ξημερώνει. Και ο διάκος λέγει για τελευταία φορά την  ευχή προς τον ήρωα Αυτοκράτορα: « Υπέρ του καθυποτάξαι υπό τους πόδας, αυτού πάντα εχθρόν και πολέμιον».

Ο Κωνσταντίνος μεταλαμβάνει των Αχράντων Μυστηρίων. Η Αγία Τράπεζα φρικιά. Ο πελώριος Σταυρός του κεντρικού θόλου γκρεμίζεται σιγά-σιγά. Οι ανάσες σταματούν. Τα βλέμματα, μέσα στο αυγινό ημίφως της Αγια-Σοφιάς, είναι στραμμένα προς την Υπέρμαχο Στρατηγό. Τα στήθη στεγνώνουν. Σε λίγο, τα τετρακόσια σήμαντρα κι οι εξηνταδυό καμπάνες θα αφήσουν τον τελευταίο τους ήχο, που έγινε θρύλος ανάμεσα στους αιώνες.

Η Πόλις εάλω!

Η αυγή έγινε μεσονύχτι. Η Κωνσταντινούπολη, η Κιβωτός της Ορθοδοξίας, μετουσιώνεται σε σύμβολο. Το σύμβολο σε θρύλο και ο θρύλος σε όνειρο. Ο ηρωϊκός θάνατος του Κωνσταντίνου εγκαινίαζε καινούριους καιρούς. Έκλεινε μια εποχή και άνοιγε μια άλλη. Και ύστερα από  559 χρόνια , ξαναφέρνουμε τη σκέψη μας τα γεγονότα εκείνα. Σε όλη την έκταση αναμετρούμε την τροχιά που διέγραψε ο Ελληνισμός από τότε, ξαναζούμε την ατμόσφαιρα της ιστορικής 29ης Μαΐου 1453, που διέκοψε τον πολιτικό, κοσμικό βίο του Βυζαντίου και τερμάτισε την Οικουμενική αποστολή του.

Ωστόσο, μέσα από τον μαίανδρο αυτών των μεταβολών, το Ελληνικό Έθνος αγωνίζεται σήμερα να κρατήσει την ισορροπία του, να δεθεί περισσότερο με την Ιστορία του και να βρεθεί σε πλήρη συνέπεια με τους θρύλους και τις παραδόσεις του, συνεχιστής των ηρωϊκών υπερασπιστών της δωδεκάτειχης Βασιλεύουσας. Σε πείσμα της προσπάθειας που γίνεται από ορισμένους, μεταξύ αυτών και μερικοί κατ΄ όνομα μόνον Έλληνες, για να λησμονηθούν. Στου Βυζαντίου γεννήθηκε τα χρόνια τείχος του γένους, θώρακας της Πίστεως, με μια Σημαία στο χέρι: «Εν Τούτω Νίκα», με μια καρδιά που εβόα. Εν Τούτω Νίκα, με τετρακόσια σήμαντρα που σώπασαν κι εξηνταδυό καμπάνες που προσμένουν τον Μέγα Όρθρο για να σημάνουν πάλι…

Δεν ζούμε έξω από το κλίμα της εποχής μας. Δεν είμαστε ξένοι μπρός στα νέα δεδομένα. Αλλά δεν μπορούμε να διασπάσουμε τα όσα μας συνδέουν με τον Μαρμαρωμένο Βασιλιά. Τα στοιχεία που αναδύονται από τα γνήσια ιστορικά γεγονότα , είναι στοιχεία εθνικής συνέχειας. Και κανείς από εμάς δεν μπορεί να συλλογισθεί ποτέ ότι, όσο κι αν αλλάξουν οι δυνάμεις που συνιστούν τη ζωή, θα είναι δυνατόν να πάψει να ακούγεται κάτω από τους θόλους των εκκλησιών μας ο Ακάθιστος Ύμνος. Γιατί όταν πάψει να ακούγεται, τότε δεν θα υπάρχει πια Ελληνικό Έθνος.

Η Πόλις εάλω!

Από τότε, ο θρήνος αυτός δεν σίγασε και η σύγχρονη Ιστορία σαν να ακούει τα σήμαντρα και της καμπάνες της Αγια-Σοφιάς. Στις «αρτηρίες» του Έθνους, ρέει ακόμη το αίμα του Μαρμαρωμένου Βασιλιά, που πολύ πριν «μαρμαρωθεί» το είχε μεταγγίσει σε μας. Για να το μεταγγίσουμε κι εμείς με την σειρά μας στις γενιές που θα έλθουν. Το αίμα αυτό είναι ο πρώτιστος παράγων για την καλλιέργεια του πνεύματος της Ελευθερίας, που άλλωστε υπάρχει ενδιάθετο μέσα μας. Το φιλελεύθερο άτομο, είναι η πεμπτουσία κάθε ηθικής, ψυχικής, πνευματικής ή δημιουργικής αξίας.

Στις κρίσιμες  και ανήσυχες στιγμές που περνάμε σήμερα, τις γεμάτες αβεβαιότητα, έχουμε χρέος να ισχυροποιήσουμε την Εθνική μας συνείδηση. Γιατί η εποχή μας έχει ανεξάντλητες δυνατότητες για το μέλλον. Κι αν σκοτεινοί προφήτες μιλούν για μια πιθανή αυριανή φρίκη, η εποχή τούτη κλείνει μέσα της την υπόσχεση μιας αληθινής ζωής, που θα γίνει απτή πραγματικότητα αν η καρδιά μας και ο νους μας κρατήσουν το πνεύμα της Ελευθερίας και της Αντιστάσεως.

Η Πόλις εάλω!

Πέρασαν από τότε 559 χρόνια. Το αληθινό παραμύθι ζει ακόμη στα χείλη μας. Πολιορκούν τα αυτιά μας οι ήχοι από τα σήμαντρα και τις καμπάνες της Αγιάς Σοφιάς. Ωραίες Πύλες ανοίγονται για την στερνή Θεία Μετάληψη. Κρυμμένος συνεχίζεται ο λαϊκός θρήνος, με του στίχους που μας παρέδωσε ο Νικόλαος Πολίτης:

«Σημαίνει ο Θεός, σημαίνει η γή, σημαίνουν τα επουράνια.
Σημαίνει κι η Αγιά Σοφιά, το Μέγα Μοναστήρι»

Μα συνεχίζεται με τα παρήγορα λόγια προς την Υπέρμαχο Στρατηγό:

« Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις.

Πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικά μας θα ‘ναι».

Άφθονοι οι σχετικοί στίχοι που μας έχει εμπιστευθεί η Λαϊκή Μούσα και οι στιχοπλόκοι της εποχής. Ο Φαναριώτης Καρατζάς κλαίει έτσι την Συμφορά της Βασιλεύουσας:

‘ Να δείτε φλόγες φοβερές που τρέχουν για να φθάσουν,
Μία την άλλη γρήγορα τον κόσμο για να καύσουν.
Χύσετε δάκρυα περισσά και κάμετε να γίνει,
Ποτάμι από δάκρυα, γιατί αλλιώς δεν σβήνει…»

Οι στίχοι αυτοί αποτελούν ένα ελάχιστο δείγμα της απηχήσεως που είχε στην καρδιά του Έθνους η άλωση της Πόλεως των θρύλων. Γιατί δεν έπεσε μονάχα αυτή. Δέχθηκε βαρύ πλήγμα και το Ελληνοχριστιανικό Πνεύμα που είχε καλλιεργήσει το Βυζάντιο. Από κληρονομικότητα είχε μιμηθεί τους αρχαίους, πρόβαλε τις μεγάλες πνευματικές καταστάσεις της αρχαιότητος και τα ιδανικά της και δεν λησμόνησε ποτέ τα παραδείγματα της δικαιοσύνης και της αρετής του Αριστείδη, του Σωκράτη και τόσων άλλων.

Αλλά όπως τότε καλλιεργήθηκε στο Βυζάντιο το Αρχαιοελληνικό Πνεύμα, έτσι στα δικά μας χρόνια συντηρείται και διαιωνίζεται το Βυζαντινό, μέσα από τους Ναούς της Ορθοδοξίας. Εξακολουθούν να ακούγονται πάντα τα γεμάτα θρησκευτικό δέος και μυσταγωγία τροπάρια που μας άφησε η Βυζαντινή Υμνολογία και που κάθε στιγμή μας ξαναφέρνουν στο νου την άλωση της Βασιλίδος των πόλεων. Μέσα στις εκκλησιές μας.

Στις εκκλησιές μας και στα μοναστήρια μας, διαιωνίζεται το Βυζάντιο.

Κι εδώ καμπάνες.

Κι εδώ σήμαντρα.

Κι εδώ θόλοι που διαγράφονται στο ημίφως.

Κι εδώ οι μορφές του Χριστού και της Υπεραγίας Θεοτόκου.

Κι εδώ η Αγία Τράπεζα της Αγίας Σοφίας.

Κι εδώ το Άγιο Δισκοπότηρο, που είναι το ίδιο με αυτό απ΄ όπου κοινώνησε ο τελευταίος Έλληνας-Βυζαντινός Αυτοκράτορας και οι Μάρτυρες της Κωνσταντινουπόλεως.

Έχει γραφεί πως η λειτουργία τότε, έμεινε ατελείωτη. Ατελείωτη λοιπόν αλλά συνεχίζεται. Στις εκκλησιές μας. Με την ίδια πίστη και το ίδιο δέος. Με την ίδια κατάνυξη. Δεν κλείστηκε η Αγια-Σοφιά. Και η Πόλις  των πόλεων δεν έπεσε. Έπεσε μονάχα στον γεωγραφικό της χώρο.
Μα δεν έπεσε και μέσα στον χώρο της Ψυχής των Ελλήνων!

http://freepen.gr