Τσάμηδες και αριστερά στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο

Του ΑΝΤΩΝΗ Ν. ΒΕΝΕΤΗ

* Το 1949 ο εμφύλιος πόλεμος εμαίνετο στην Ελλάδα. Με την εκπόρθηση της Μουργκάνας, από τον Εθνικό Στρατό, τον Σεπτέμβριο του 1948, οι αντάρτες του λεγόμενου «Δ.Σ.Ε.» (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας) μεταφέρουν συλλήβδην τους πληθυσμούς της Μουργκάνας στην «Λαϊκή Δημοκρατία» της Αλβανίας. Παρά τα εμφανή σημάδια της συντριπτικής ήττας που αναμενόταν, οι κομμουνιστές ενέτειναν τις προσπάθειές τους και η εμφύλια διαμάχη συνεχίζονταν αδυσώπητη.

Τότε, την άνοιξη του 1949, οι αντάρτες προσπαθούν να στρατολογήσουν τους Τσάμηδες που, μετά την αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα, τον Οκτώβριο του 1944, είχαν καταφύγει στην Αλβανία για ν’ αποφύγουν τις συνέπειες της συμπεριφοράς τους, κατά την διάρκεια της Κατοχής, κατά την οποίαν ετάχθησαν συνολικά, σαν Κοινότητα, όπως π.χ. οι Σουδήτες της Τσεχοσλοβακίας, με το μέρος πρώτα των Ιταλών και ύστερα των Γερμανών Ναζιστών. Σχηματίστηκαν μάλιστα και στρατιωτικά σώματα Τσάμηδων, τα οποία συνεργαζόμενα με τις κατοχικές δυνάμεις, εδήωναν την Θεσπρωτία και καταπίεζαν εμφανώς και ακόμα μέχρι εξοντώσεως τους ελληνικούς πληθυσμούς.

Έτσι τότε, την άνοιξη του 1949, οι Έλληνες Κομμουνιστές προσπάθησαν να πείσουν τους Τσάμηδες, που είχαν καταφύγει στην Αλβανία του Εμβέρ Χότζα, να ενταχθούν στρατιωτικά στον «Δ.Σ.Ε.» και να πολεμήσουν, μαζί τους, κατά της νόμιμης κυβέρνησης της Ελλάδος. Η προσπάθεια αυτή των Κομμουνιστών απέτυχε και γιατί οι Τσάμηδες αδιαφόρησαν και, κυρίως, γιατί ο Εμβέρ Χότζα, φοβήθηκε, μήπως αυτό αποτελούσε για την Ελλάδα Casus Beli με πιθανή εισβολή του Ελληνικού Στρατού στην Αλβανία. Έτσι η προσπάθεια του «Δ.Σ.Ε.» να επιστρατεύσουν τους Τσάμηδες απέτυχε και τον Αύγουστο του 1949, μετά την ολοκληρωτική ήττα τους κατέφυγαν στις «Λαϊκές Δημοκρατίες».

Να όμως πώς περιγράφει ο δημοσιογράφος Γ. Μανιατάκος στο ΒΗΜΑ στις 3-5-1949, τις προσπάθειες των Ελλήνων κομμουνιστών να επιστρατεύσουν τους Τσάμηδες. 

«Η επιστράτευσις  των Τσάμηδων»

«...Νεώτεραι πληροφορίαι, απολύτως αυθεντικαί αναφέρουν ότι εκ μέρους των Αλβανικών αρχών και απεσταλμένων του συμμοριακού αρχηγείου, καταβάλλονται μεγάλαι προσπάθειαι προς επιστράτευσιν Τσάμηδων διά να καταστή δυνατόν να ενισχυθή με μίαν μεραρχίαν ή τουλάχιστον με μίαν ταξιαρχίαν ο συμμοριακός στρατός. Αναφέρεται ότι έγιναν και νέαι συγκεντρώσεις κυρίως εις την περιοχήν της Μουζακιάς, κατά τας οποίας εδηλώθη σαφώς εις τους συνελθόντες Τσάμηδες ότι οφείλουν να ενταχθούν εις τον συμμοριακόν στρατόν, άλλως θα διακοπή η παροχή τροφίμων εις αυτούς και τας οικογενείας των. Εις όλας τας συγκεντρώσεις διετυπώθησαν αντιρρήσεις εκ μέρους των Τσάμηδων, οι οποίοι κατέφυγον εις Αλβανίαν μετά την αποχώρησιν των Γερμανών και διατηρούν ακόμα την ελληνικήν υπηκοότητα. Πάντως μερικαί χιλιάδες ηναγκάσθησαν εκβιαστικώς να δεχθούν και εστάλησαν εις στρατόπεδα προς εξοπλισμόν και εκγύμνασιν. Εκτός τούτου η Αλβανική Κυβέρνησις συνέστησεν ειδικήν υπηρεσίαν εις την οποίαν μετέχουν και αντιπρόσωποι των συμμοριτών και η οποία κατήρτισε σχέδιον επιστρατεύσεως όλων των ευρισκομένων εις Αλβανίαν Ελλήνων υπηκόων που δύνανται να φέρουν όπλα, αναμένεται δε ότι θα αρχίση συντόμως πραγματοποιουμένη η επιστράτευσίς των».

ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΤΣΑΜΗΔΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΚΕ (Φεβ.-Απρίλιος 1949)

του Ευάγγελου Κωφού,

Ιστορικού/Πρέσβη-Εμπειρογνώμονα ε.τ.*

[*Ανάρτηση/καταχώρηση με την άδεια του συγγραφέα]

Από το υλικό του προσωπικού αρχείου του Αλέκου Παπαπαναγιώτου, από το οποίο ο εκλιπών μου επέτρεψε να λάβω αντίγραφα, εντόπισα αναφορές για το θέμα της επιστράτευσης στο ΔΣΕ Τσάμηδων που είχαν καταφύγει στην Αλβανία στην περίοδο 1944-1945. Οι αναφορές εστιάζονται στην περίοδο Φεβρουαρίου-Απριλίου 1949 και είναι κυρίως ραδιογραφήματα μεταξύ του Π.Γ. του ΚΚΕ/ΔΣΕ (κάπου στη ΒΔ Ελλάδα) και των εκπροσώπων του στα Τίρανα (την εποχή εκείνη Γιάννης Ιωαννίδης και Λευτέρης Βουτσάς).  Προέρχονται κυρίως από τους φακέλους των ραδιογραφημάτων Φ-7/1 και Φ-41, του "Αρχείου του ΚΚΕ Εσωτερικού" όπως σημειώνει ο Αλέκος. Υπάρχουν όμως σκόρπιες αναφορές και σε άλλα έγγραφα.

           

Αναμφίβολα, το θέμα της ένταξης Τσάμηδων στο ΔΣΕ ήταν παλαιότερο και οπωσδήποτε στα αρχεία του ΚΚΕ θα πρέπει να υπάρχει περισσότερο υλικό. Παρά την αποσπασματική μορφή τους, τα ως άνω αντίγραφα εμφανίζουν το θέμα να ....

εγείρεται από την έναρξη του ένοπλου αγώνα. 'Ελαβε, όμως, εντονότερη μορφή από τα τέλη του 1948 και κυρίως μετά την 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (τέλη Ιανουαρίου 1949), όταν η εξεύρεση εφεδρειών είχε καταστεί επιτακτική.

Ενδιαφέρουσα είναι η επισήμανση του Μεχμέτ Σέχου προς τον Λ. Βουτσά ότι οι Τσάμηδες που θα επιστρατευθούν "θα πολεμήσουν για την απελευθέρωση της πατρίδας τους". Αξιο διασταυρώσεως από αλβανικά αρχεία.

Χρονολογικά τα υπάρχοντα στοιχεία (1949) αναφέρουν:

28.2
Iωαννίδης (Τίρανα) προς Μπαρτζώτα. Ζητάει αξιωματικό για στρατολογία Τσάμηδων [Φ-7/1/3].

8.3

Μπαρτζώτας πρός Λ. Βουτσά (Τίρανα): "Να μας απαντήσεις αμέσως αν έγινε η σύσκεψη για τους Τσάμηδες και πως προχωρεί η δουλειά αυτή. Να πεις στους φίλους [Αλβανούς] ότι μέχρι τέλους του Μάρτη πρέπει να στρατολογήσουμε και να μεταφέρουμε δύο χιλιάδες (2000) Τσάμηδες" [Φ-41/165]

24.3

Βουτσάς προς Π.Γ.  Αναφέρει σύσκεψη Τσάμηδων και σημειώνει ότι εθελοντική κατάταξη μη πραγματοποιήσιμη. "Ολοι λένε ότι μόνο επιστράτευση με ταυτόχρονη εξουδετέρωση αντίδρασης θα λύσει ζήτημα". Ζητά οδηγίες [Φ-7/1/23].

24.3

Μπαρτζώτας προς Βουτσά "Σε καμμιά περίπτωση δε μπορεί να μπεί ζήτημα υποχρεωτικής επιστράτευσης και Τσάμηδων. Χρειάζεται καλά οργανωμένη διαφωτιστική και πολιτική δουλειά και να παίρνουμε μόνον αυτούς που θέλουν." [Φ-41/184].

26.3

Βουτσάς προς Π.Γ. "Ανακοίνωσε στον Μεμέτ τα σχετικά με εθελοντική επιστράτευση Τσάμηδων. Μεμέτ [ψευδ. Μεχμέτ Σέχου] διαβίβασε ειδοποιηθούν όλοι που δουλεύουν στους Τσάμηδες επιστρέψουν στα Τύρανα. Αυτοί θα επιστρατεύσουν υποχρεωτικά όλους τους Τσάμηδες 20-45 χρόνων να πολεμήσουν για απελευθέρωση πατρίδας τους" (έμφαση δική μου) [Φ-7/1/27].

26.3

Μπαρτζώτας προς Βουτσά. "Για Τσάμηδες σύμφωνοι όπως το βάζει ο Μεμέτ." [Φ-41/187]    

29.3

Βουτσάς προς ΠΓ. "Σταμάτησε κάθε δουλειά με Τσάμηδες. Στείλτε οδηγίες" [Φ-7/1/31]

29.3

Μπαρτζώτας προς Βουτσά. ".Για Τσάμηδες θα ενεργήσεις όπως αποφάσισαν φίλοι." [Φ-41/191

30.3

Βουτσάς προς ΠΓ "Αναφέρει ότι Μεμέτ ζητάει συνάντηση με Μπαρτζώτα ή Ζαχαριάδη στις 3 Απρίλη. Ταγματάρχης (σημ. σύνδεσμος Αλβανός) λέει ότι πρόκειται για το ζήτημα Τσάμηδων". [Φ-7/1/33]

2.4

Βουτσάς προς Ζαχαριάδη (γράμμα). "Αναφέρει μερικά ζητήματα ίσως του χρειαστούνε για σημερινή συνάντηση. Δουλειά για στρατολογία Τσάμηδων σταμάτησε. Γράφτηκαν 130-150 εθελοντές. Μπορεί να γίνει στρατολογία." [σημ. Κείμενο από περίληψη Αλέκου] [Φ-8/2/188]

Υπάρχει  και γράμμα με ημερομηνία 31.3.1949, προς τον Πολιτικό Επίτροπο του ΔΣΕ από τον Θανάση Ρούμπο, Διευθυντή Πολιτοφυλακής, που αναφέρει ότι μπορεί να βοηθήσει οι αρβανίτες της Τσαμουριάς που βρίσκονται στην Αλβανία να κατεβούν στο ΔΣΕ (έχει αδελφό ανώτερο δημ. υπάλληλο στα Τίρανα) [Φ-61/55] . Στο αρχείο υπάρχει βεβαίωση εποχής "Δεκεμβριανών" (1944) ότι το ίδιο πρόσωπο "μπορεί να βοηθήσει στην στρατολογία των τσάμιδων της Ηπείρου που βρίσκονται στην Αλβανία" [Φ-61/33]

6.4.

Μπαρτζώτας προς Βουτσά, (σημ. μετά τη συνάντηση με Σέχου στις 2.4.49): "Για τους Τσάμηδες θα γίνει αυτό που αποφάσισε ο Μεχμέτ" [Φ41/208]

Ακρίτας της Μακεδονίας