Το Πωγώνι των 37 χωριών υπήρξε στους αιώνες κάστρο του Ελληνισμού. Σ’ αυτή την περιοχή γράφτηκαν χρυσές σελίδες πολιτισμού, αυταπάρνησης και θυσιών για την πατρίδα.
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος χτύπησε βαριά το Πωγώνι, ειδικά γιατί βρισκόταν στα σύνορα.
Πολλοί Πωγωνήσιοι, μόλις χτύπησε η Ιταλία την Ελλάδα, εντάχτηκαν εθελοντικά στον ελληνικό στρατό και μερικοί που ήταν στρατολογημένοι στον αλβανικό στρατό λιποτάχτησαν, όπως ο Κώστας Οικονομίδης, ο Παντελής Καρέτσος, από το Χλωμό, ο Λάμπρος Καλούδης από την Τσιάτιστα και άλλοι.
Στην περίοδο αυτή, ειδικά μετά την πτώση της Ιταλίας, αναπτύσσονται απελευθερωτικά κινήματα στην Ελλάδα, στην Αλβανία και αλλού.
Διαφημίζεται το Σύμφωνο του Ατλαντικού, το οποίο καλεί τους λαούς ν’ αγωνιστούν μαζί κατά του φασισμού, κατά του Άξονα (Γερμανία, Ιταλία, Ιαπωνία) και μετά τον πόλεμο οι λαοί ειρηνικά θα χωρίσουν τις διαφορές τους.
Φουντώνει ο αγώνας για λευτεριά στα Βαλκάνια. Στην Ελλάδα οργανώνεται το ΕΑΜ, που έχει την πιο μεγάλη δύναμη, αλλά οργανώνεται και ο ΕΔΕΣ. Στην Αλβανία το Κομμουνιστικό Κόμμα οργανώνει το Ε.Α.Μ. Αλβανίας, το παρτιζάνικο κίνημα, το οποίο ήταν και η μεγάλη δύναμη στη χώρα αυτή. Ήταν όμως και το Μπαλ Κομπετάρ, το οποίο υποβαθμίστηκε από τη συμμαχία του με τους καταχτητές Ιταλούς και αργότερα Γερμανούς.
Οι Αλβανοί κομμουνιστές, επίσημα στα συνέδριά τους ( στο Συνέδριο Πολύτσανης, της Πρεμετής) δηλώνουν πως μετά από τον πόλεμο οι Έλληνες της Μειονότητας θα έχουν όλα τα δικαιώματα μέχρι την Αυτοδιάθεση, στο που και πως θέλουν να ζήσουν. (Μενέλαος Δαλιάνης, στο βιβλίο του «Η Εθνική Αντίσταση της Ελληνικής Μειονότητας της Αλβανία 1941 - 1944 »)
Οι Πωγωνήσιοι πήραν τα όπλα και βγήκαν να πολεμήσουν και να θυσιαστούν για την λευτεριά της πατρίδα τους. Σε σχέση με τον πληθυσμό το Πωγώνι παίρνει την πρώτη θέση στο παρτιζάνικο κίνημα. Απ’ εδώ είναι ο πρώτος διοικητής του παρτιζάνικου τάγματος, ο Παναγιώτης Πάνος από το Χλωμό, ο ήρωας για λευτεριά αργότερα Θόδωρης Μάστορας και τόσοι και τόσοι άλλοι. Ο αγώνας τους ήταν ιερός και δίκαιος.
Όμως οι Αλβανοί κομμουνιστές με τον Ε. Χότζια αρχηγό, μόλις πήραν την εξουσία στις 24 Μάη 1944, ανέτρεψαν τα όσα δημαγωγικά έλεγαν και στη θέση τους εγκατέστησαν την πιο στυγνή δικτατορία.
Πολλοί Έλληνες παρτιζάνοι προέβλεπαν και έλεγαν πως δεν πρόκειται να περιμένουμε τίποτε από τους Αλβανούς κομμουνιστές. «Αυτοί, οι Αλβανοί θα μας δώσουν δικαίωμα αυτοδιάθεσης ;» έλεγαν. Και έφυγαν από το παρτιζάνικο, όπως ο Γιώργος Πάλλης, ο Θανάσης Ζώης, ο Νίκος Κατσάνος, ο Φώτης Κατσάνος από τις Σχωριάδες και άλλοι οι οποίοι εντάχτηκαν στο ΕΔΕΣ. Ο Γρηγόρης Κάνας από το Χλωμό, Σωπικιώτες κλπ. είχαν ενταχτεί πρωτύτερα στο ΕΔΕΣ.
Για την εποχή εκείνη δεν έχει σημασία το που εντάχτηκαν. Σημασία έχει ότι προβληματισμένοι βγήκαν στο κλαρί για λευτεριά. Και όλοι αυτοί ή στο ένα ή στο άλλο είναι οι μεγάλοι αγωνιστές μας.
Και μ’ όλο που στο Πωγώνι με κέντρο την Πολύτσανη είχε στηθεί το επιτελείο των παρτιζάνων, komanda e vendit, δεν έπαψαν ποτέ οι αντιδράσεις ενάντια στην κομμουνιστική κατεύθυνση που έπαιρνε το κίνημα.
Οι συλλήψεις άρχισαν. Τα ονόματα Ζέρης, Γκίκας, Κωντολόλης, Κιτσάτης, Πάρρας, Γκέλιος, Γκιούλης, Λάμπρος Πάνος, Βασιλειάδης κλπ., μπήκαν στο στόχαστρο και άρχισε η εξαφάνισή τους.
Οι διώξεις εντάθηκαν. Ο Ενβέρ Χότζα κατανοούσε ότι δεν θα μπορούσε να δαμάσει την Εθνική Ελληνική Μειονότητα αν δεν έπαιρνε δραστικά μέτρα κατά των διανοούμενων, που τους θεωρούσε επικίνδυνούς για τον σοσιαλισμό.
Μια αποκαλυπτική εικόνα μιας μεσαιωνικής κατάστασης δουλείας και κάτι παραπάνω δίνει στο βιβλίο του ο Μηνάς Πάρρας, ο οποίος πέρασε 40 χρόνια στις φυλακές, στα κελιά και στα βασανιστήρια του κομμουνισμού στην Αλβανία:
«Δεκέμβριος 1945. Γέμισε τώρα η φυλακή του Αργυροκάστρου, τα κελιά και τα μπουντρούμια του φρουρίου με καθαρούς Έλληνες. Η αιτία; Δεν έλαβαν μέρος στις εκλογές της 2ας Δεκεμβρίου 1945. Και άρχισαν νέα βασανιστήρια. Πόσοι απέθαναν και πόσοι αυτοκτόνησαν πριν δικαστούν; Πολλοί. Ο Βασίλης Σιούτης από τις Σχωριάδες κρεμάστηκε στην πόρτα του κελιού, παλιός φίλος, δεν μπόρεσε ο καημένος να υποφέρει τα βασανιστήρια. Ο Βασίλης Τζέλιος από την Πολύτσιανη, απέθανε μέσα στα κελιά, πατριώτης και φίλος, αιωνία του η μνήμη. Ο Αθανάσιος Τέρπος πέθανε από τα βασανιστήρια».
Άλλες τραγικές σκηνές στον Καλιά (στη μαύρη φυλακή) του Αργυροκάστρου:
«Η φυλακή ήταν σε διαρκή αναστάτωση. Από το πρωί γινόταν η προετοιμασία των φυλακισμένων που θα δικάζονταν. Ταραχή μεγάλη, φωνές, τρεχάματα, αλυσίδες, χειροπέδες... Μια αλυσίδα χοντρή. Οι φυλακισμένοι στη γραμμή, ανά δύο τους έδεναν με χειροπέδες στην αλυσίδα, που ήταν τόσο χοντρή και βαριά ώστε κόβονταν τα χέρια. Μετά ακολουθούσε η έξοδος... Γίνεται η εκκίνηση. Φωνές, ουρλιαχτά, χτυπήματα, για όποιον τάχα δεν υπακούει, σ’ όλο το δρόμο ως το δικαστήριο. Εκεί έξω περιμένουν και τα μίσθαρνα όργανα, χαφιέδες, προδότες, παλιοτόμαρα, που φωνάζουν, βρίζουν και ρίχνουν στους φυλακωμένους πέτρες και ό,τι άλλο βρίσκουν. Είναι αφάνταστο και δυσπερίγραπτο» .
Και γεμίζουν οι φυλακές, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης με Έλληνες, όπως απ’ όλη τη Βόρειο Ήπειρο και απ’ το Πωγώνι. Δημοσιεύομε μερικούς.
• Από την Πολύτσανη
Σταύρος Γκόρος (εκτελέστηκε) – Μηνάς Πάρρας (40 χρόνια φυλακή) - Ανδρέας Γκιούλης -Νόντα Τζιέλιος—Ηλίας Καραγιάννης—Κόλιας Βέλιος—Κόλιας Κονόμος—Αχιλλέας Γκόρος—Αριστείδης Γκόρος—Χαριλάκης Μπάλας
• Από τη Σωπική:
Ευθύμιος Γκίκας (εκτελέστηκε)—Ζέρης –Χρήστος Παπαγιάννης—Σταύρος Καναβός—Θανάσης Κούμπης—Ηλίας Γέρος—Δημήτρης Πρωτόπαπας—Κώστας Κοντοπάνος—Ουρανία Ρίζου—Κώστας Κωντολόλης
• Από τις Σχωριάδες:
Νάσιος Μεϊντής (εκτελέστηκε)—Αντώνης Κατσάνος - Απόστολος Τσάνος—Θανάσης Νταλιές—Θωμάς Λώλης—Βασίλης Μεϊντής—Λούκας Μεϊντής—Κώστας Πότσης—Θανάσης Πασπάλης—Βασίλης Λώλης—Λάμπρος Βαγγέλης - Θανάσης Βαγγέλης—Βάγιος Τέλιος—Αντώνης Βάγιος—Όλγα Τέλιου.
• Από τη Σέλτση:
Νάσιος Σ. Μπάτσης (26 χρόνια φυλακή)—Ανδρέας Μόσχος (25 χρόνια)—Νικόλα Ντόντης—Κώτσιος Ντιμάκου—
• Από το Χλωμό:
Παναγιώτης Ζέρβας (εκτελέστηκε) - Βασίλης Πάλλης—Σταύρος Ζέρβας—Αλέξης Ρέτζιος—Νικόλας Έξαρχος - Δημήτρης Αηδόνης—Νίκος Αηδόνης—Γρηγόρης Τσόνης—Δημήτρης Κότος—Γιάννης Βέλιος—Γρηγόρης Μπεζιάνης—Γιάννης Κεχαγιάς—Παναγιώτης Μπεζιάνης—Ευθυμία Βεζιάνη—Γιάννης Κεχαγιάς.
• Από την Τσιάτιστα :
Σταύρος Τέλιος—Γιώργος Στόγιας—Χρήστος Κάνας --Στεφάνης Αηδόνης—Πέτρος Μάτσιας—Δημήτρης Χρ. Τσιελεμέγκος—Παντελής Ντούβας—Βασίλης Παναγιώτης--
Τα βασανιστήρια αποτελούσαν άλλη μαύρη σελίδα στα χωριά. Οι εκφοβισμοί και τα εγκλήματα, απάνθρωπα… Τον δάσκαλο Παναγιώτη Βασιλειάδη από την Τσιάτιστα τον κρέμασαν με το κεφάλι κάτω μαζί με τον Νικόλα Έξαρχο από το Χλωμό στα υπόγεια του Γκοντέλα. Ενώ το Λάμπρο Παππά από την Τσιάτιστα τον ξύλιασαν τόσο που έχασε τις αισθήσεις του και έμεινε καιρό στο κρεβάτι. Την Κωστάντω Ζέρβα την έκαναν μαύρη από το ξύλο και τα απάνθρωπα βασανιστήρια, όπως και την Κατερίνα Μασούρα και Σιόρη Σταύρο από το Χλωμό.
Οι εξορίες ατελείωτες…..
• Από την Τσιάτιστα: Σοφοκλής Αηδόνης, Σταμάτω Τζιούμα, Σπύρος Τέλιος, Παρασκευή Δήμουλα, Αλεξάνδρας Κάνα, Νυφοδώρα Βασιλειάδη, Ευδοξία Μάτσια, Άννα Μπεζιάνη, Ευθυμία Μπεζιάνη, οικογένεια Δημήτρη Γκοντόση με 7 άτομα, Αναστασία Πόλιου, Στεφάνης Πόλιος, Χαρτίνη Χατζή, Βασίλης Χατζής, Αναστασία Παναγιώτη, Όλγα Παναγιώτη, Σοφοκλής Παναγιώτης, Αρετή Παναγιώτη, Μάρω Παναγιώτη, Ελένη Λάμπρου, οικογένεια Πέτρου Μάτσια.
• Από το Χλωμό: Νυφοδώρα Μπελλά, Παναγιώτης Μπεζιάνης, Σεβαστή Μπελλά, Λεωνίδας Μπαϊνίκος, Κατερίνα Μασούρα, Σταύρος Σιόρης, οικογένεια Πολυξένη Γκοντέλα, οικογένεια Κώστα Γκοντέλα, οικογένεια Λάμπρου Πάνου, Κωστάντω Ζέρβα, Κατίνα Κάννα . …
• Από τις Σχωριάδες: Αντώνης Κατσάνος, οικογένεια Πύλιου Μεϊντή, οικογένεια Ηλία Μεϊντή, οικογένεια Αποστόλη Μεϊντή, οικογένεια Μιχάλη Μεϊντή, Βασίλης Μεϊντής, Γιώργος Μεϊντής, Ροδαλία Κατσάνου, Χρήστος Τσάνος, Φώτης Τσάνος, Κωστάντω Τσάνου.
• Από την Πολύτσανη: Μάνθα Γκιούλη, Γκιέλιος Γκιούλης, οικογενειακώς.
• Από την Σωπική, ξεσήκωσαν όλο το χωριό: Ευδοξία Λιακατά, Θεοδώρα Δάμου, Πολύμια Γκίκα, Χρήστος Παπαγιάννης, Τασούλα Παπαγιάννη, Θανάσης Κούμπης-οικογενειακώς, Ευγενία Κολιβάκη, Χαρίκλια Γερμανού, Μαρία Δημογιώργη, Λάμπης Παπανικόλας, Βάσω Γκινόπουλου, Λάμπης Ζήκος, Σοφία Ζήκου, Βάσω Βασίλη, Τάκης Ζιστάτσης, Θωμάς Καναβός, Μαρίκα Καναβού, Μηνάς Καναβός, Σταύρος Καναβός, Καλλιόπη Χαλίλη, Πηνελόπη Πρεμιτσίδη, Πάνος Νικοζήσης-οικογενειακώς, Θανάσης Μάρης- οικογενειακώς, Καλλιρόη Λιάλιου, Κωστάντω Λιάλιου, Σταύρος Κότης, Όλγα Κότη, Χαρίκλια Μαυρομάτη, Μερόπη Μαυρομάτη, Κωστάντω Μπόλη, Κωστάντω Λιακατά, Αμαλία Ντούμπη, Άλκης Ντούμπης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου