Από το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας στην ανακήρυξη της Αυτονομίας (μέρος Γ΄ - τελευταίο)

Ο Ταγματάρχης Σπύρος Σπυρομήλιος υψώνει πρώτος τη Σημαία της Αυτονόμου Ηπείρου στη Χιμάρα

Tο τηλεγράφημα του Σπυρομήλιου στους Μητροπολίτες Δρυϊνουπόλεως Βασίλειο και Βελλάς και Κονίτσης Σπυρίδωνα: «Χειμάρρα 9-2-1914, Προς Πρόεδρον Συνελεύσεως. Στρατηγός (σ.σ. Αναστάσιος Παπούλας) έρχεται Αργυρόκαστρον αύριον εξ Ιωαννίνων όπως φυλακίσει υμάς STOP. Έδωσεν διαταγήν συλλήψεως και ματαιώσεως ανταρσίας STOP. Εκκένωσις αρχίζει εκ Κορυτσάς 16 (σ.σ. Φεβρουαρίου) STOP. Αύριο πρωί κηρύξατε αυτονομίαν. Πράττω ίδιος. Σπυρομήλιος».

 

Στις 9 Φεβρουαρίου 1914 ο ταγματάρχης Σπύρος Σπυρομήλιος καταλύει τις ελληνικές αρχές και κηρύσσει την Χιμάρα αυτόνομη, εκδίδοντας άλλη μια ιστορική προκήρυξη:

«Όταν παν ιερόν και όσιον ποδοπατείται, όταν ο πολιτισμός του 20ου αιώνος μετατρέπεται σε αγριότητα προϊστορικών εποχών και η δουλεμπορία ανυψούται εις έργον φιλάνθρωπον, μόνον και μόνον δια να εξυπηρετηθώσι συμφέροντα και επιβληθή η βία των ισχυρών, οι λαοί οι υφιστάμενοι τοιαύτην κατάπτυστον αδικίαν είναι κύριον να προτιμήσωσιν τον θάνατον.

Η Ήπειρος, Ελληνική από αρχαιοτάτης εποχής, η Ήπειρος από έτους ηνωμένη μετά του Ελληνικού κράτους, η Ήπειρος πωλείται ως δούλη εις τους Τουρκαλβανούς, οίτινες δεν γνωρίζουσι ούτε δύνανται να προσδιωρίσωσι την εθνικότητα των και οι οποίοι σήμερον εξαπατώνται ίνα γίνωσι, μετ’ ολίγον, υποχείριον, ομού με τους Ηπειρώτας εις τας αρπακτικάς διαθέσεις των ισχυρών. Η Ήπειρος διαμαρτύρεται και κηρύσσει ότι δεν ανέχεται τοιαύτην δουλεία και αν η Μητέρα Ελλάδα δεν δύναται να την υπερασπίση ούτε θα υποδουλωθεί πάλιν ούτε τον εθνισμό της σκέπτεται να απωλέση. Δεν ενωνόμεθα με την Ελλάδα; Δεν θα αποτελέσωμεν όμως και τμήμα του αλβανικού Βασιλείου. Θα μείνωμεν Έλληνες έχοντες την θρησκείαν, τα γράμματα και την γλώσσα των πατέρων μας.

Εν ονόματι του Πανηπειρωτικού Συνεδρίου, ου αποφάσεις παμψηφών, κηρύσσω την επαρχίαν της Χειμάρρας ηνωμένην μετά της άλλης αδικουμένης Ηπείρου υπό την Κυβέρνησιν της Αυτονόμου Ηπείρου και καλώ τους πατριώτας μου να ταχθώσι υπό την υπηρεσίαν της. Οι Μουσουλμάνοι οι οποίοι τυχόν δεν αναγνωρίζουσι το νέον καθεστώς δύνανται ελεύθεροι και εντός τεσσάρων ημερών να αποχωρήσωσι μετά των πραγμάτων τους, αυτοί δε οίτινες θα το αναγνωρίσωσι, θα μείνωσι έχοντες τα αυτά με ημάς δικαιώματα. Ημείς δεν λησμονούμεν ότι ήσαν αδελφοί ημών, οίτινες αλλαξοπίστησαν, έτι δε ως Έλληνες δεν μνησικακούμεν δι’ όσα διέπραξαν εναντίον ημών.

Αι Ελληνικαί αρχαί καταργούνται και αυταί αι οποίαι ελειτούργουν μέχρις σήμερον θα λειτουργούσι εν ονόματι της Αυτονόμου Ηπείρου. Ο Ελληνικός Στρατός ο οποίος πρόκειται αποχωρήσει, θα θεωρείται πάντοτε ο εθνικός ημών στρατός, ον θα περιμένωμεν ως ελευθερωτήν. Οι αξιωματικοί και οι στρατιώται οίτινες επολέμησαν μεθ’ ημών για τα Ακροκεραύνεια και την Ήπειρον, είναι ελεύθεροι να εκλέξωσι μεταξύ του καθήκοντος της πειθαρχίας και του εθνικού. Δύνανται να μας βοηθήσωσι αλλά δύνανται και να μας φονεύσωσι. Ποτέ όμως δεν θα δεχθώμεν να μας παραδώσουσι δεσμώτας εις τους Αλβανούς.

Σας εξορκίζω Χειμαρριώται να πειθαρχήτε εις τον Αρχηγόν υπακούοντες εις την Αυτόνομον Ήπειρον. Επικαλούμαι την βοήθειαν του Θεού και την ανεγνωρισμένην ανδρεία υμών.
Ζήτω ο Ελληνισμός! Ζήτω η Αυτόνομος Ήπειρος!

Ο Αρχηγός ΣΠ. ΣΠΥΡΟΜΗΛΙΟΣ» . 

Η συγκρότηση της Προσωρινής Κυβέρνησης και οι τελευταίες προετοιμασίες για την επίσημη έναρξη του Αγώνα

Στις 10 Φεβρουαρίου η Οργανωτική Επιτροπή αποφάσισε να κηρύξει την Βόρειο Ήπειρο Αυτόνομη Πολιτεία. Παράλληλα η ελληνική κυβέρνηση διατάζει τον συνταγματάρχη Δημήτριο Δούλη από την Νίβιτσα να συλλάβει τον Σπύρο Σπυρομήλιο, μη γνωρίζοντας ότι τόσο αυτός, όσο και πλήθος άλλων αξιωματικών, έχουν προσχωρήσει στην Βορειοηπειρωτική Επανάσταση. Φυσικά ο Δούλης αρνείται να εκτελέσει την διαταγή παρά την απειλή του Βασιλιά Κωνσταντίνου ότι θα θεωρηθεί λιποτάκτης. 

Την ίδια μέρα φτάνει στην Κορυτσά ο υποστράτηγος Αναστάσιος Παπούλας, με αποστολή να επιβλέψει την εκκένωση και την παράδοση της περιοχής σύμφωνα με τις σχετικές αποφάσεις και διαταγές της Κυβερνήσεως. Αφού ενημέρωσε σχετικά σε συγκέντρωση τους αξιωματικούς, την επομένη κάλεσε στην Μητρόπολη όλα τα μέλη της Επιτροπής Εθνικής Άμυνας της Κορυτσάς και πολλούς προκρίτους της περιοχής και τους ανακοίνωσε ότι η Ελλάδα, χάρη ύψιστων εθνικών συμφερόντων, ήταν υποχρεωμένη να αποχωρίσει από την περιοχή. Τους διαβεβαίωσε όμως ότι η ζωή, η τιμή, η περιουσία, τα εκκλησιαστικά και σχολικά προνόμια των κατοίκων είχαν εξασφαλισθεί.

Η Επιτροπή Εθνικής Άμυνας συνήλθε την νύχτα σε έκτακτη σύσκεψη και με απόφαση της διαβιβάσθηκε στον υποστράτηγο Παπούλα έγγραφο, στο οποίο διατυπωνόταν η απαίτηση να της επαναλάβει γραπτώς τα όσα το πρωί ανακοίνωσε στην Μητρόπολη. Ο υποστράτηγος Παπούλας διαμήνυσε στην Επιτροπή μέσω του αστυνομικού διευθυντή, ότι έπρεπε να διαλυθεί αμέσως και στην συνέχεια, έστειλε στον Μητροπολίτη Γερμανό έγγραφη απάντηση στα αιτήματα, με την οποία τους διαβεβαίωνε ότι με μέριμνα της Ελληνικής Κυβερνήσεως η ζωή, η περιουσία, η εθνική οντότητα και τα προνόμια του Πατριαρχείου ήταν εξασφαλισμένα.

Η Επιτροπή συνεδρίασε για τελευταία φορά, πριν διαλυθεί οριστικά, στις 14 Φεβρουαρίου. Στην συνεδρίαση αυτή έγινε ενημέρωση των μελών της πάνω στα αποτελέσματα της Πανηπειρωτικής Συνελεύσεως από τους αντιπροσώπους της Κορυτσάς, οι οποίοι στο μεταξύ είχαν επιστρέψει και καταβλήθηκε προσπάθεια να πεισθεί κάποιος αξιωματικός να παραμείνει και να τεθεί επικεφαλής του αγώνα, χωρίς όμως αποτέλεσμα.

Την νύχτα 14 προς 15 Φεβρουαρίου ο υποστράτηγος Παπούλας αναχώρησε για το Αργυρόκαστρο, ενώ ο συνταγματάρχης Κοντούλης θα μεριμνούσε για την εκτέλεση των διαταγών που αφορούσαν στην εκκένωση και την παράδοση της περιοχής Κορυτσάς. Την επομένη, 15 Φεβρουαρίου, έγινε κανονικά η αποστράτευση των ντόπιων στρατιωτών των ταγμάτων Κατοχής, οι οποίοι και διατάχθηκαν να επιστρέψουν στα χωριά τους. Ταυτόχρονα άρχισε και η αποχώρηση των μονάδων της 8ης Μεραρχίας προς την Ερσέκα και την Φλώρινα. Στην Κορυτσά παρέμειναν μόνο μερικοί λόχοι για την επιτήρηση της τάξεως και την παράδοση της πόλεως.

Πένθος και αγωνία επικρατούσε σε ολόκληρη την πόλη. Οι Χριστιανοί είχαν διαταχθεί να παραμείνουν στα σπίτια τους. Πολλές όμως οικογένειες έφευγαν ή ετοιμάζονταν να αναχωρήσουν από την πόλη, μέσα στον βαρύτατο χειμώνα και παρά την έλλειψη μεταφορικών μέσων. Την παγερή σιωπή διέκοπτε κατά διαστήματα η φωνή του κήρυκα που ανακοίνωνε στους κατοίκους τα γεγονότα: «Την Δευτέρα 17 Φεβρουαρίου οι Αλβανοί θα εισέλθουν στην Κορυτσά. Οι Χριστιανοί να παραμείνουν στα σπίτια τους». Στο μεταξύ είχε ήδη εκκενωθεί η Μοσχόπολη. 

Στις 13 Φεβρουαρίου ο Γεώργιος Χρηστάκης Ζωγράφος αναχωρεί από την Αθήνα, κάτω από τις αντιδράσεις της ελληνικής κυβέρνησης με την οποία προσπάθησε να έρθει σε συνεννόηση. Δύο μέρες μετά, στις 15 Φεβρουαρίου, φτάνει στο Αργυρόκαστρο, όπου οι κάτοικοι τον υποδέχονται με πρωτοφανή ενθουσιασμό. Κατά την εμφάνιση του διαδραματίζονται συγκλονιστικές σκηνές. Εκεί σχηματίζει την προσωρινή Κυβέρνηση της Αυτόνομης Βορείου Ηπείρου, αποτελούμενη από τα μέλη της Οργανωτικής Επιτροπής, η οποία και εκδίδει την πρώτη της προκήρυξη: 

«Ηπειρώται!

Η εν Αργυροκάστρω συνελθούσα Συντακτική Συνέλευσις των αντιπροσώπων, ους ομόφωνος ανέδειξεν η γνώμη του Λαού, ανεκήρυξε την ίδρυσιν της «Αυτονόμου Πολιτείας της Βορείου Ηπείρου» αποτελεσθησομένης εκ των επαρχιών, τας οποίας εξαναγκάζεται όπως εγκαταλείπει ο Ελληνικός Στρατός.

Κατά τας αποφάσεις της Συντακτικής Συνελεύσεως, το οριστικόν Πολίτευμα της ιδρυθείσης Αυτονόμου Πολιτείας θέλει συντάξει νέα Συντακτική Συνέλευσις, συγκληθησομένη άμα ως αι περιστάσεις επιτρέψωσι. Προσωρινώς δε πάσας τας εν τη Αυτονόμω Πολιτεία εξουσίας θέλει διαχειρισθή Προσωρινή Κυβέρνησις, εντεταλμένη όπως κυβερνήση και διοικήση την χώραν υπό τας αρχάς της ισοπολιτείας και δικαιοσύνης, της ελευθερίας της συνειδήσεως και της προστασίας της ζωής, τιμής και περιουσίας των πολιτών ανεξαρτήτως θρησκεύματος.

Ηπειρώται!

Η εν Αργυροκάστρω συνελθούσα Συντακτική Συνέλευσις εις τας αποφάσεις ταύτας προέβη αναγνωρίσασα ότι η Πατρίς ημών κινδυνεύει, καταδικασθείσα υπό των Ισχυρών. Μία κατόπιν της άλλης απωλέσθησαν αι ελπίδες ημών. Μας αποσπώσιν από τα αγκάλας της μητρός μας Ελλάδος. Μας αρνούνται την ανεξαρτησίαν. Μας αρνούνται την αυτοδιοίκησιν εν τω Κράτει τω Αλβανικώ. Μας αρνούνται και αυτάς ακόμη τας εγγυήσεις αίτινες ηδύναντο να περιφρουρήσωσι λυσιτελώς την ζωήν, την θρησκείαν, την περιουσίαν, την ύπαρξιν μας την εθνικήν. Μας φέρουσιν εις τελείαν απόγνωσιν. Ούτε η παρουσία ξένων τινών αξιωματικών επί κεφαλής ατάκτων στιφών, ούτε αι πομπώδεις επαγγελίαι, ούτε αι αγαθαί προθέσεις του Ηγεμόνος, ούτε η προσωρινή παραμονή του Ελληνικού Στρατού εξασφαλίζει την Ήπειρον. Το πάτριον ημών έδαφος κείται σήμερον λεία, δυνάμει αδίκου και ακύρου βουλήσεως πάντων των ισχυρών της γης. 

Αλλ’ ακλόνητον έμεινε το ημέτερον δίκαιον, το δίκαιον του Ηπειρωτικού λαού, να ρυθμίση τα της ιδίας του τύχης, διοργανούμενως πολιτικώς και ενόπλως, φρουρήση την ανεξαρτησίαν αυτού. Εναντίον του απαραγράπτου τούτου δικαιώματος εκάστου λαού, ανίσχυρος είναι κατά τας αρχάς του θείου και ανθρωπίνου δικαίου, η θέλησις των Μεγάλων Δυνάμεων να δημιουργήση υπέρ της Αλβανίας έγκυρον και σεβαστόν τίτλον κυριαρχίας επί της χώρας ημών και υποχρεώση ημάς. Ουδέν επίσης κέκτηται η Ελλάς δικαίωμα όπως εξακολουθεί κατέχουσα το ημέτερον έδαφος αποκλειστικώς ίνα παραδώσι αυτό εναντίον της ημετέρας βουλήσεως εις ξένον δυνάστην. 

Ελευθέρα ήδη παντός δεσμού, μη δυνάμενη δε να συμβιώση, και δη υπό τοιούτους όρους, μετά της Αλβανίας, κηρύσσει η Βόρειος Ήπειρος την ανεξαρτησίαν της και προσκαλεί τους πολίτας της, όπως υποβαλλόμενοι εις πάσαν θυσίαν προασπίσωσι την ακεραιότητα του εδάφους και τας ελευθερίας της κατά πάσης προσβολής. 

Εν Αργυροκάστρω τη 15η Φεβρουαρίου 1914

Η προσωρινή Κυβέρνησις
 

Ο Πρόεδρος 

Γεώργιος Χρηστάκη Ζωγράφος
 

Τα μέλη
Μητροπολίτης Δρυϊνουπόλεως Βασίλειος
Μητροπολίτης Κορυτσάς Γερμανός
Μητροπολίτης Βελλάς και Κονίτσης Σπυρίδων»

 

Στις 16 Φεβρουαρίου 1914 το Δέλβινο και οι Άγιοι Σαράντα ανακηρύσσουν την Αυτονομία τους. Παρά τις διαταγές της Ελληνικής Κυβέρνησης προς τις Aρχές για παρεμπόδιση των εκδηλώσεων, η Προσωρινή Κυβέρνηση στο Αργυρόκαστρο αποφάσισε η ανακήρυξη της Αυτονομίας να γίνει επίσημα στις 17 Φεβρουαρίου και μάλιστα να λάβει πανηγυρικό χαρακτήρα για την τόνωση του ηθικού του λαού. Ως τόπος ορίσθηκε κατάλληλος χώρος κοντά στο Αργυρόκαστρο, στις όχθες του ποταμού Δρίνου. 

Πηγές:

- «Ο Βορειοηπειρωτικός Αγώνας 1914» Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού
- «Χειμάρρα, το άπαρτο κάστρο του Ελληνισμού» Κώστα Χατζηαντωνίου, εκδόσεις «Πελασγός»
- «Ο Βορειοηπειρωτικός Αγών (1914)» Κωνσταντίνου Σκενδέρη, εκδόσεις «Πελασγός»
- «Ο Αυτονομιακός Αγώνας Β. Ηπείρου 1914 από τη σκοπιά των Αγωνιστών», Απόστολου Παπαθεοδώρου, εκδόσεις «Τήνος»

επιμέλεια: Θοδωρής Ασβεστόπουλος